شام آخر (داوینچی)

     

شام آخر (به ایتالیایی: Il Cenacolo or L'Ultima Cena) یکی از دیوار نگاره‌های لئوناردو داوینچی ایتالیایی است.  

نقاشی شام آخر که در کلیسای سانتا ماریا دل گراتزیه در میلان نقاشی شده.تصویر شام آخر را در فاصله سال‌های ۱۴۹۴ تا ۱۴۹۸ بر دیوار شمالی یکی از سالن‌های کلیسای سانتاماریا دله گراتزیه نقاشی کرد.این نقاشی سراسر یک دیوار تالار مستطیل شکلی را می پوشاند که سالن غذاخوری صومعه سانتا ماریا دله گراتسیه در شهر میلان بوده.  در این اثر او به جای استفاده از تکنیک مرسوم فرسک یا نقاشی بر روی گچ مرطوب از تکنیک سکو (Secco) یا نقاشی بر روی گچ و اندود خشک استفاده کرده.

شام آخر با ابعاد ۴ متر و ۶۰ سانتیمتر در ۸ متر و ۸۰ بزرگ‌ترین اثر این نقاش و در ضمن تنها نقاشی دیواری برجای مانده از اوست. لئوناردو برای این اثر یکی از دراماتیک‌ترین و نمایشی‌ترین لحظات داستان مسیح را انتخاب کرده است. لحظه‌ای که مسیح در جمع حواریانش اعلام می‌کند یکی از شما به من خیانت خواهد کرد و با ادای این جمله حرکت و جنبشی از سر حیرت، تعجب و اضطراب در میان یارانش ایجاد می‌شود. یکی از رموز ماندگاری این اثر، به تصویر کشیدن این جنبش درونی در این لحظه خاص است.

کلیسای سانتا ماریا دله گراتزیه در جنگ دوم جهانی و در جریان بمباران نیروهای آمریکایی و انگلیسی، آسیب‌های فراوان دید، اما نقاشی شام آخر از تخریب مصون ماند.

نقاشی یکی از مشهورترین و باارزش‌ترین نقاشی‌های جهان است، که بر خلاف بسیاری از نقاشی‌هایی از این دست قابل مالکیت شخصی نیست چرا که به آسانی نمی‌توان آنرا جابجا کرد.  

          

         (کلیسا و صومعهٔ «سانتا ماریا دله گراتسیه » میلان، ایتالیا)

داوینچی این نگاره را برای فرمانروای حامی خود یعنی دوک لودوویچو اسفورتزا کشید. این نقاشی حدود ۳سال طول کشید .

لئوناردو داوینچی، از فن ژرفا نمایی (پرسپکتیو) به منظور جلب توجه بیننده به چهره مسیح در این نقاشی استفاده کرد.

این اثر هنری نشانگر صحنه هایی از شام آخر روزهای پایانی عمر مسیح است آنطور که انجیل به آن اشاره کرده‌است. این نقاشی بر پایهٔ کتاب یوحنا، باب ۱۳ آیهٔ ۲۱ است آنجا که مسیح می‌گوید که یکی از ۱۲ حواری اش(یهودا) به وی خیانت خواهد کرد.منشا آیین «عشای ربانی»(شام خداوندی) در میان مسیحیان است و به طور ویژه به وعده شامی اطلاق می‌گردد که عیسی مسیح در شبی که یهودا او را تسلیم نمود و به عنوان آخرین «غذای زمینی» خورد. 

لئوناردو داوینچی هنگام کشیدن تابلوی شام آخر دچار مشکل بزرگی شد: می‌بایست نیکی را به شکل عیسی و بدی را به شکل یهودا، از یاران مسیح که هنگام شام تصمیم گرفت به او خیانت کند، تصویر می‌کرد. کار را نیمه تمام رها کرد تا مدل‌های آرمانیش را پیدا کند.

روزی در یک مراسم همسرایی، تصویر کامل مسیح را در چهره یکی از آن جوانان همسرا یافت. جوان را به کارگاهش دعوت کرد و از چهره‌اش اتودها و طرح‌هایی برداشت.

سه سال گذشت. تابلو شام آخر تقریبأ تمام شده بود؛ اما داوینچی هنوز برای یهودا مدل مناسبی پیدا نکرده بود. کاردینال مسئول کلیسا کم کم به او فشار می‌آورد که نقاشی دیواری را زودتر تمام کند.

نقاش پس از روزها جستجو، جوان شکسته و ژنده‌پوش و مستی را در جوی آبی یافت. به زحمت از دستیارانش خواست او را تا کلیسا بیاورند، چون دیگر فرصتی برای طرح برداشتن نداشت.

گدا را که درست نمی‌فهمید چه خبر است، به کلیسا آوردند: دستیاران سرپا نگه‌اش داشتند و در همان وضع، داوینچی از خطوط بی‌تقوایی، گناه و خودپرستی که به خوبی بر آن چهره نقش بسته بودند، نسخه برداری کرد.

وقتی کارش تمام شد، گدا، که دیگر مستی کمی از سرش پریده بود، چشم‌هایش را باز کرد و نقاشی پیش رویش را دید و با آمیزه‌ای از شگفتی و اندوه گفت: «من این تابلو را قبلأ دیده‌ام!»

داوینچی با تعجب پرسید: «کی؟»

سه سال قبل، پیش از آنکه همه چیزم را از دست بدهم. موقعی که در یک گروه همسرایی آواز می‌خواندم، زندگی پر رویایی داشتم و هنرمندی از من دعوت کرد تا مدل نقاشی چهره عیسی شوم . 

(برگرفته از کتاب «شیطان و دوشیزه پریم»، پائولو کوئیلو)  

پژوهشگران در عرصه تاریخ هنر برای اولین بار دریافته‌اند که در تابلوی "شام آخر" اثر لئوناردو داوینچی، که یکی از معروف ترین آثار هنری جهان به شمار می‌رود، مسیح و حواریون مشغول صرف چه غذایی بوده اند.
تردیدی در تاثیرگذاری شاهکار لئوناردو داوینچی نیست، که لحظه ای را به تصویر می‌کشد که در آن مسیح، حواریون، نزدیکترین طرفداران خود را آگاه می‌سازد که یکی از آنها قصد خیانت به او را دارد.
شاید به این دلیل تعجب برانگیز نباشد که هیچ‌کدام از حضار در تابلو چندان جذب غذای موجود در سفره نشده‌اند و تعداد اندکی از هزاران شیفته هنر که در طی قرون مختلف به بررسی این اثر پرداخته‌اند، به این غذا دقت کرده‌اند.
کسانی که به این مسئله دقت کردند فرض را بر این گذاشتند که میهمانان مشغول صرف بره بریان بوده‌اند، که همانند نان و شراب نقاشی شده در اثر، به نماد معنایی مسیحیت ارتدوکس اشاره دارد که مسیح را با بره‌ای قربانی شده بخاطر گناهان انسان متناظر می داند.
سرعت بالای زوال این اثر که در سال 1498 میلادی کامل شد، بررسی دقیق این موضوع را ناممکن ساخت؛ اما اکنون به لطف تازه‌ترین روش بازسازی نقاشی‌های دیواری کارشناسان هنر بالاخره توانسته‌اند به بررسی دقیق جزئیات غذای روی میز بپردازند.
نتایج این بررسی که در نشریه گاسترونومیکا منتشر شده نشان می‌دهد که در سفره بره‌ای وجود نداشته، بلکه غذای طبخ شده مارماهی در کنار برش‌هایی از پرتقال بوده است.
نکته مهم این است که همزمان با کار لئوناردو داوینچی بر روی "شام آخر"، این غذا، غذایی رایج بوده است.
آنطور که جان واریانو، کارشناس تاریخ هنر می‌گوید نه تنها در دوره رنسانس در ایتالیا مارماهی غذایی رایج بوده، بلکه احتمالا لئوناردو داوینچی هم به آن علاقه ویژه‌ای داشته است، زیرا در فهرست‌های خریدی که در میان نوشته‌ها و آثار او برجای مانده این قلم غذایی نیز دیده می‌شود. 

 یک مححق شاخه انفورماتیک، با انجام مطالعاتی روی تصویر شام آخر، مدعی شد این نقاشی درون خود حاوی تصویر دیگری ا‌ست که تاکنون کسی متوجه وجود آن نشده است.

اسلاویسا پشی (Slavisa Pesci)، محقق آماتوری از اهالی شمال ایتالیا، اعلام کرد با آینه کردن یا معکوس کردن این نقاشی و قرار دادن دو تصویر روی یکدیگر و از تلاقی اشکال موجود، تصویر دو شخصیت ظاهر می‌شود که تاکنون کسی به آن‌‌ها توجه نکرده است: «یکی از این شخصیت‌ها زنی است در سمت چپ مسیح که کودک نوزادی در بغل دارد و دیگری شوالیه است صلیبی. همچنین در این نسخه جدید از شام آخر، یهودا از تصویر کنار می‌رود و عیسی لباس دیگری بر تن و جام شرابی مقابلش قرار دارد.»

در باره ی این تابلو همچنان تحقیق می شود چرا که هنوز هم عده ای به وجود داشتن یک راز در این تابلو عقیده دارند .